Литературная Якутия


 
05.02.2020
 
Күндэли

Ойуунускай түмэлигэр “Мимуоза” тылынна

Киһи кинигэни ааҕан сайдар.
Киһи – суруйааччы - өссө үчүгэйдик сайдар дьону кытта истиҥник кэпсэтэртэн, кинилэр кыһалҕаларын истэн, дириҥник өйдөөн, ону сүрэҕин-быарын ортотунан аһардаҕына.
Суруйааччы төһөнөн улуу да, оччонон судургу майгылаах. Улаатымсык киһи хаһан да улуу буолбат.
Ол курдук, мин билигин даҕаны “Cуруйааччыбын дуо?” диэн элбэхтик мунаарабын. Тоҕо диэтэххэ, суруйааччы буолар олус уустук.
Саха норуодунай бэйиэтэ И.В. МИГАЛКИН
тэрээһиҥҥэ этиититтэн
 

Маннык бөлүһүөктүү санаалаах, киэҥ билиилээх сир түннүгэ дьоммут - суруйааччыларбыт тылларын-өстөрүн истэр дьол биһиэхэ 2020 сыл тохсунньу 31 күнүгэр П.А. Ойуунускай аатынан Литература түмэлигэр аһыллыбыт "Мимуоза" литературнай салоҥҥа тосхойдо. Литература түмэлэ быйыл тэриллибитэ 50 сылын туолар, онон суруйааччылар биир уораҕайга мустан бар дьоҥҥо үрдүк литература аанын арыйбыттара, ааҕааччыларын кытта алтыспыттара саҥа сүүрээн, үүнүү-сайдыы бэлиэтэ буолла.

Бастакы "Мимуоза" кыттааччытын ахсаана элбэҕинэн сөхтөрдө, хас да сонун түһүмэҕинэн ыытылынна, ырыа-үҥкүү аргыстаах сэргэх нүөмэрдэринэн кэрэхсэттэ. Оттон суруйааччылар дьон иннигэр тахсан саҥа хоһооннорун доргуччу аахпыттара туохха да тэҥэ суох күндү бэлэх кэриэтэ.

 

Тэрийээччилэр иһитиннэриилэриттэн:

 

“Бастакы саломмут бэркэ ааста. Билиҥҥи компьютер үйэтигэр илиинэн суруллубут айымньы суоҕун тэҥэ диэн санааттан, суруйааччы буочарын үйэтитэр баҕаттан илиинэн эрэ суруллар "Мимуоза" кинигэ-альбому сүрэхтээтибит. Онон инникитин бу альбом суруйааччы илии баттааһынынан, ханна да бэчээттэммэтэх бастакы айымньыта киирбитинэн ордук сыаналаныа, туоллаҕына түмэл хараллыытыгар киириэ.

Саха норуодунай суруйааччыта Иван Мигалкин, П.А.Ойуунускай аатынан литература түмэлин научнай, сырдатар салаатын салайааччыта Николай Винокуров-Урсун, билиҥҥи кэмҥэ дьон-сэргэ сөбүлээн, батыһан ааҕар суруйааччылара Наталья Михалева-Сайа, Елена Слепцова-Куорсуннаах кэлэн саңа хоһооннорун ааҕан киэргэттилэр.

"Мимуоза" альбом, суруйааччы, поэт илиинэн суруйбут ханна да бэчээттэммэтэх айымньыта, сүрэҕин сылааһын иҥэрбит мала кэлэр көлүөнэ дьоҥҥо билиҥҥи кэм литературатын туһунан үгүһү кэпсиэхтэрэ.

Алампа барахсан сүүрбэһис үйэ саҕаланыытыгар "бисээтэл" диэн кимин-тугун быһааран суруйбутун СӨ, РФ үтүөлээх артыыһа П.Баснаев ааҕан иһитиннэрдэ.

Ааҕааччы уонна суруйааччы икки ардыгар бэйэлэрин өйдөрүн-санааларын тиэрдэн "Талаһа кэбиһэр" (Түһүмэх аата) дьонунан Н.Д.Неустроев "Тиэтэйбит" кэмиэдьийэтинэн киинэ устубут эдэркээн уолаттар Роман Дорофеев, Павел Чинянов буоллулар. Алексей Калининскай-Луңха Өлөксөйө, Александр Дьячковскай-Ырыа Саарын салоҥҥа мустубут чараас дууһалаах айар дьон куттарын туттулар, умнуллубат түгэни бэлэхтээтилэр. Киэһээҥҥи вальска эргийэр алыптаах дорҕоонунан толорон, Михаил Сивцев салайар үҥкүүһүттэрин бөлөҕө чэпчэкитик дайа көтөн, салон ис тыынын толору арыйдылар. Кэлбит дьон улахан дуоһуйууну ыланнар, үөрэн-көтөн тарҕастылар”.

 

Салуон ыҥырыылаах ыалдьыта, бар дьон сөбүлүүр бэйиэтэ, суруналыыһа Наталья Михалева-Сайа инстаграм балаһатыгар тэрээһин туһунан санаатын үллэстибит, салон тоҕо итинник ааттаммытын дьоҥҥо олус үчүгэйдик быһааран биэрбит, классик-суруйааччылар түмсүүлэригэр сыһыаннаах биир историческай түгэни олус бэркэ холобурдаабыт:

 

“Ойуунускай аатынан уус-уран сурук түмэлин үлэтэ кэнники кэмҥэ көстө-биллэ сэргэхсийэр. "Мимуоза" салуон аһыллыыта айар-суруйар эйгэҕэ, уран суругу кэрэхсиир дьоҥҥо сонун уонна бэлиэ тэрээһин.

Олег Сидоров-Амгин киирии тылыгар: "Сахабыт уохтаах, илбистээх тылын тула мустан, саха омугун саргытын туһугар Түмсүү аал уотун күөдьүтүөҕүҥ!" - диэн дириҥ ис хоһоонноох санааны эттэ.

Суруйааччылар билигин икки Сойууска арахсан сылдьабыт, саҥа айар түмсүүлэр кэм ирдэбилинэн өссө да үөскүү тураллар. Тус-туһунан тэриллиилэр буоларбыт быһыытынан, мунньахтарбыт, атын да түһүлгэлэрбит алтыспаттар, онон бэйэ-бэйэбитин чугастыы билсэн бииргэлэспэт, айар үлэбитин сэҥээрэ сэлэспэт туруктаахпыт. Онон Ассоциация суруйааччы дьону барыбытын холбуур ТЫЛ тула мунньан, ааҕааччыга да тахсар, бэйэ иһигэр да сэргэхсийэр саамай сөптөөх ньыманы тобулла. Тус бэйэм 90-с сыллардаахха поэт дьахталлар хорсун, чаҕылхай кэккэлэригэр тэҥҥэ сылдьыбыт Антонина Гаврильевабын-Елизаветаны хоһоон ааҕарын бачча кэм кэнниттэн, дьэ, саҥа истэммин олус үөрдүм, астынным.

Сурукпут-бичикпит үөскүөҕүттэн саха үөрэхтээхтэрэ түмсэ түһэн ааҕар, ырытар, сынньанар да түмсүүлэри, кулууптары үлэлэппиттэрэ биллэр. "МИМУОЗА" ол кэмнээҕи тыыны бүгүҥҥү Дьокуускайга илэ аҕаларга холонно: дьиҥнээх АЛАМПА (артыыс Петр Баснаев) тахсан "Бисээтэл диэн кимий?" диэн анаарыытын доргуччу кэпсээтэ; дьиэлээхтэр сылабаартан итии чэйи дэлэччи куттулар; үҥкүү, ырыа, баян тыаһа, хоһоон ааҕыыта ураты эйгэни үөскэттэ.

Ойуунускай аатынан уран сурук түмэлин үлэһиттэрэ "МИМУОЗА" тэриллиитигэр бэрт айымньылаахтык сыһыаннаспыттар. Ол курдук кэпсэтии ортолоон эрдэҕинэ чабычахха тоҥмут отону киллэрэн сиэттилэр. Ойуунускайдаахха дьон муһуннаҕына эмиэ таһырдьаттан итинник чабычахтаах отон киллэрэн күндүлүүллэрэ үһү диэн кэпсээтилэр. Түмэл буоларын быһыытынан, мустубут дьоҥҥо сэдэх экспонаттары таһааран көрдөрүү умнуллубат өйдөбүлү хаалларда. Ол курдук 1937 с. Уолба ситэтэ суох оскуолатын "Литэрэтиирэ кыһата" диэн илиинэн суруллубут сурунаала, Ойуунускай мэтириэтэ...

Тоҕо эмиэ Мимуоза?

Мин эрэ сурутааччыларым буолбакка, элбэх киһи "ол туох "мимуозатай" диэн сэргээбэт быһыынан мунааралларын биллэрэллэр. Ити биһиги классиктарбыт айымньыларын билбэппит көстүүтэ. 1923 с. Б. Ойуунускай күннээх дойду көстүүтэ - "мичиҥниир сарбынньах мимуоза барахсаҥҥа" хоһоон суруйбут. Ити хоһоону поэт "эдэр сүрэҕин тапталыгар - ыарахан ыарыыттан киниттэн күрэнэр Сүөкүччэҕэ анаабыт буолуохтаах" диэн улуу киһи удьуора, суруйааччы Куорсуннаах сабаҕалаата.

 

Тэрийээччилэр МИМУОЗА диэн илиинэн суруйар албуом-кинигэни олохтообуттар. Бу кинигэҕэ кэлбит дьон санааларын эбэтэр айымньыларын суруйан хаалларар буолуохтара. Кинигэ аны уон сылынан сүрдээх сыаналаах култуура артефактыгар кубулуйар кыахтаах. Кинигэҕэ ким бастакы суругу хаалларбытын билбэтим: арыый эрдэ барарга күһэллибитим.

Мантан ситимнээн мин кылгас да кэмҥэ буоллар, нуучча поэзиятын үрүҥ көмүс кэмин бэлиэ көстүүтэ буолбут "Приют бродячей собаки" кафе историятыттан түгэни санаан кэллим. Кафеҕа оччотооҕу айар дьон бары сылдьарга дьулуһаллара да, үгүстэргэ ол туолбат ыра санаа эрэ этэ: манна улуулар уонна кинилэргэ чугаһаабыттар эрэ тиксэн сылдьар кыахтаахтара. Биһиги Күлүмнүүрбүт манна сылдьыбыта уонна "Манчаары" драматын ааҕан биһирэммитэ кини хайдахтаах таһымнааҕын көрдөрөр. (Бу ханнык эрэ дыбарыас эҥин буолбатах, көннөрү дьиэ кыараҕас подвалыгар оҥоһуллубут мустар сир. Питергэ билигин тиийдэххэ, ким барыта сылдьар кыахтаах. Сэрии кэмигэр бомбоубежище буолан сылдьыбыт, онтон уу ылан, быраҕыллан турбутун 90-с сыллардаахха чөлүгэр түһэрбиттэр, мин сылдьыбытым).

"Не место красит человека, а человек - место"диэн бэргэн этии манна сөп түбэһэр: бу кыараҕас, хараҥа хаспаҕы генийдэр дьоҕурдара сырдык сыдьаайдаан, оннук ымсыылаах, баҕалаах сир оҥордоҕо). Кафе киирэр ааныгар сибиинньэ тириитэ тастаах албуом-тэтэрээт баар эбит, онно кэлбит дьон хайаан да саҥа айбыт хоһооннорун суруйан хаалларар иэстээхтэрэ. Кафены 1914-15 сс. "сэрии кэмигэр итирдэр утаҕы атыылаабыттар" диэн сылтаҕынан саппыттара. Устунан дьалхаан, өрөбөлүүссүйэ буолар...

Кафеҕа күннээн сылдьыбыттар ким кыраныысса таһыгар куотар, ким ытыллан өлөр, ким хаайыыга сытыйар, ким бэйэтигэр тиийинэр, ким саҥа былааска сөбүлэтээри муҥнанар, бары кэриэтэ аччык аҥардаах олохтоноллор...

Кэнники олох-дьаһах оннугар түһүүтэ оннук тэтэрээт баарын санаан, көрдөөн көрөллөр да, тэтэрээттэрэ ууга тааһы бырахпыттыы сүппүт... Төһө кырдьыктааҕа биллибэт, ол эрэн гражданскай сэрии кэминээҕи аччык дьылларга ол тэтэрээт сирэйдэригэр селедка суулуу сылдьалларын ким эрэ көрбүт үһү диэн баар. Билигин ол тэтэрээт соҕотох да сирэйэ көстөрө буоллар төһө сыаналаах буолар этээ!”

 

Саха литературатын инники сайдыытыгар олус туһалаах, суруйааччыны уонна ааҕааччыны ситимниир дьоһун соруктаах литературнай салон маннык истиҥ кэпсэтиилэри, сылаас көрсүһүүлэри ый ахсын тэрийиэ. Олунньу ыйга "Мимуоза" араас идэлээх эрээри литератураҕа чугас, үгүһү ааҕар, суруйар дьону ыҥыран соһуччу арыйыылары оҥоруо, суруйар айылгылаах дьоҥҥо билсэр-көрсөр көмүс түгэни бэлэхтиэ.

Литератураны сэргээччилэр, саха литературатыгар сүгүрүйээччилэр бырайыак ааптарыгар, ыытааччытыгар Маргарита Ивановаҕа-Дайар Суһумҥа, тэрийээччилэргэ - "Саха сирин суруйааччылара” ассоциацияҕа, П.А.Ойуунускай аатынан Судаарыстыбаннай литература түмэлигэр барҕа махтал этэбит, кэскиллээх саҕалааһыҥҥыт элбэх саҥа ааттары, айымньылары таһаардын, үрдүк чыпчааллары дабайдын диэн алҕыыбыт.

 

Источник: Далаhа