Литературная Якутия


 
02.12.2019
 
Валентина Андреева,
ХИФУ Хотугулуу-Илиҥҥи норуоттар тылларын уонна
култуураларын үнүстүүтүн АҮ-16 устудьуоҥката

В. Н. Протодьяконов: «Омук күүһэ – өйүгэр, өйүн күүһэ тылыгар»

Быйыл Хотугулуу-Илиҥҥи норуоттар тылларын уонна култуураларын үнүстүүтүгэр биллэр литературовед, кириитик, методист-учуутал, П. А. Ойуунускай аатынан государственнай бэриэмийэ лауреата, саха литературатын кафедратын доцена Василий Никитич Протодьяконов төрөөбүтэ 85 сылын бэлиэтээтилэр.

 

Омугун туһугар турууласпыт чинчийээччи бэйэтин кэнниттэн дириҥ билиилээх ыччаты, учуонайдар көлүөнэлэрин, тылларыгар, омуктарыгар бэриниилээх дьону иитэн хаалларбыта. Бүгүн учууталларын үтүө аатын ааттатар халыҥ көлүөнэ Василий Никитич олоххо бириинсиптэрин өссө да саҥа кэрдиис кэмҥэ таһааран, инники көлүөнэҕэ тиэрдиэхтэрэ турдаҕа.

Сэтинньи ый 28 күнүгэр ХИФУга сүрүн үөрэх куорпуһугар кинини утумнааччылар, дьиэ кэргэнэ, доҕотторо Василий Никитич Протодьяконов үтүө аатын ааттаан дьоро киэһэҕэ муһуннулар. Бу күн “Туруулаһыы” диэн үтүө тыл баар” диэн ааттаах кинигэ күн сирин көрдө.

Кинигэҕэ Василий Никитич араас сылларга суруйбут ыстатыйалара, тыл этиилэрэ, лиэксийэтэ киирдэ. Маны таһынан 1982 сыллаахха тахсыбыт П. А. Ойуунускай айымньыларын үөрэтии туһунан методическай пособиета бэчээттэннэ. Кинигэни саха литературатын кафедратын литературнай салаа ЛҮ-15 бөлөҕүн устудьуоннара уонна Василий Никитич бэйэтин үөрэнээччилэрэ Е. А. Архипова, Л. П. Григорьева көмөлөөн оҥордулар.

Кинигэни сүрэхтиир дьоро киэһэҕэ олус элбэх дьон кэллэ. Мустубут дьон ахсаанын көрдөххө, кырдьык, Василий Никитич хайдахтаах курдук элбэх дьону бэйэтин аттыгар түмэн, саха сайдарын туһугар ыалдьар сүрэҕин ырыатын ыччакка тиэрдэн үтүө дьону иитэн таһаарбытын сөҕөҕүн. Бүгүн кини үөрэнээччилэрэ, алтыспыт дьоно Саха сирин инники күөнүгэр сылдьаллар. Бу учуонайдар, култуура үлэһиттэрэ, сурналыыстар, суруйааччылар.

Дьоро киэһэни хомус түмэлин директора, Василий Никитич үөрэнээччитэ, Дмитрий Бястинов “Ньургуһуннар” ырыаннан аста. Василий Никитич туһунан элбэх сылаас тыллары этэн, кини аатын үйэтитэр баҕалаах дьон бу киэһэ үөрүүлэрин үллэстэн бардылар. Кини дэгиттэр талааннааҕын туоһулуур ахтыылар бу күн үнүстүүт дьиэтигэр этиллэн хааллылар.

Биллиилээх режиссер, Россия норуодунай артыыһа Андрей Саввич Борисов учууталын курдук саныыр киһитин талааннаах театровед курдук сыаналыыр: “Билигин кини курдук кириитиги, көрөөччүнү олус суохтуубун. Кини театр оонньуутун сөпкө сыаналыыра, итэҕэһин булан этэрэ... Билигин Саха театра сайдарыгар маннык дьон наһаа да наада эбиттэр”.

Онтон кини өссө биир утумнааччыта, “Бичик” кинигэ кыһатын сүрүн эрэдээктэрэ Валерий Николаевич Луковцев учууталын биир бэргэн этиитин аҕынна: “Икки атахтаах өлөрү өйүнэн кыайыахтаах”.

Бу ааспыт тэрээһин уонна кинигэ сүрэхтэниитэ Василий Никитич өлүүнү өйүнэн кыайбытын туоһулуурга дылы буолар. Кини аатын эдэр көлүөнэ өссө да суолдьут сулус оҥостон элбэх саҥаны оҥоруо, саха туһугар туруулаһыа турдаҕа.